Het Europees mededingingsrecht, gebaseerd op artikel 101 en 102 VWEU en Verordening 139/2004, is cruciaal voor een functionerende interne markt. Het doel? Een vrije en eerlijke concurrentie bevorderen, ten goede van consumenten en innovatie. Dit artikel biedt een praktische duik in dit complexe rechtsgebied, met een focus op recente ontwikkelingen en concrete voorbeelden.

In tegenstelling tot nationale regelgeving, heeft het Europees mededingingsrecht een veel bredere reikwijdte en een directe impact op de internationale handel. Een grondige kennis hiervan is essentieel voor bedrijven die actief zijn binnen de Europese Unie.

Kartelverbod (artikel 101 VWEU): beperking van mededinging

Artikel 101 VWEU verbiedt overeenkomsten, besluiten van ondernemersverenigingen en gecoördineerde gedragingen die de mededinging binnen de Europese Economische Ruimte (EER) beperken, verhinderen of vervalsen. Dit omvat zowel horizontale (concurrenten) als verticale (verschillende stadia in de productieketen) afspraken. Een essentiële voorwaarde is dat de afspraken een merkbare invloed hebben op de handel tussen lidstaten. Boetes kunnen oplopen tot 10% van de wereldwijde omzet van het betrokken bedrijf.

Casestudies: de hoge kosten van kartels

Het beruchte vrachtwagenkartel resulteerde in boetes van meer dan € 3 miljard. De betrokken bedrijven maakten jarenlang afspraken over prijzen, waardoor consumenten overbetaalden. Een ander voorbeeld is het kartel in de [sectornaam invullen] sector, waarbij bedrijven afspraken maakten over [specifiek voorbeeld invullen], wat leidde tot [gevolgen invullen]. Dit toont aan hoe schadelijk kartels kunnen zijn voor de economie en consumenten.

Leniency programma: een weg naar vermindering van boetes

De Europese Commissie biedt een leniency programma aan, dat bedrijven die betrokken zijn bij een kartel de mogelijkheid geeft om immuniteit of een aanzienlijke vermindering van boetes te verkrijgen in ruil voor samenwerking bij het onderzoek. Dit stimuleert zelfmelding en is uiterst succesvol gebleken in het ontmaskeren van kartels. Meer dan 80% van de kartelzaken wordt ontdekt via het leniency programma.

Blok-exempties: vereenvoudiging voor specifieke sectoren

De Commissie heeft groepsvrijstellingen (blok-exempties) ontwikkeld voor specifieke categorieën overeenkomsten, mits aan strikte voorwaarden is voldaan, zoals marktaandeelbeperkingen. Deze vereenvoudigen de naleving van artikel 101 VWEU en stimuleren concurrentie door een duidelijker kader te scheppen. Voorbeelden zijn vrijstellingen voor verticale overeenkomsten in de auto-industrie en bepaalde distributie-overeenkomsten.

Nieuwe uitdagingen: digitalisering en algoritmische prijsafspraken

De digitalisering brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, zoals algoritmische prijsafspraken. Het is voor de Commissie steeds moeilijker om dit soort gedrag te detecteren en aan te pakken. De afgelopen 5 jaar is het aantal onderzoeken naar online kartels met 30% gestegen.

Misbruik van een machtspositie (artikel 102 VWEU): dominantie beheersen

Artikel 102 VWEU verbiedt misbruik van een machtspositie op de EER-markt of een wezenlijk deel ervan. Een onderneming heeft een machtspositie wanneer zij haar gedrag onafhankelijk van concurrenten kan bepalen. Dit wordt beoordeeld aan de hand van marktaandelen, barrières voor toetreding en de aanwezigheid van potentiële concurrenten.

Definitie van machtspositie: een kwestie van marktaandelen en barrières

  • Marktafbakening : De relevante product- en geografische markt moet nauwkeurig worden bepaald.
  • Marktaandelen : Een hoog marktaandeel (vaak boven de 40%) is een belangrijke indicator, maar niet altijd voldoende om een machtspositie vast te stellen.
  • Barrières voor toetreding : Factoren zoals hoge kapitaalkosten, intellectuele eigendomsrechten of regelgeving die toetreding bemoeilijken.
  • Potentiële concurrentie : De mogelijkheid dat nieuwe bedrijven de markt betreden, heeft eveneens invloed op de beoordeling.

Vormen van misbruik: uitbuiting en uitsluiting

Misbruik kan bestaan uit uitbuiting (onredelijk hoge prijzen, onredelijke inkoopvoorwaarden) en uitsluiting (exclusieve overeenkomsten, rebates, predatory pricing). Predatory pricing, het onder de kostprijs verkopen om concurrenten uit te schakelen, is een lastig te bewijzen vorm van misbruik.

Casestudies: concrete voorbeelden van machtsmisbruik

In de energiesector zijn diverse voorbeelden van ondernemingen beschuldigd van het misbruiken van hun machtspositie door het opdrijven van prijzen. De technologie sector kent eveneens talloze voorbeelden, vaak in verband met data-monopolies. De afgelopen 10 jaar is het aantal zaken tegen technologische bedrijven met 50% gestegen.

De Abusus-Test: een systematische beoordeling

De Commissie past een systematische beoordeling toe, vaak de 'abusus-test' genoemd, om te bepalen of er sprake is van misbruik. Deze test evalueert het gedrag van de dominante onderneming en zijn effect op de concurrentie. Er zijn gemiddeld 150 onderzoeken per jaar naar mogelijke machtsmisbruiken.

De rol van technologische platforms: unieke uitdagingen

Technologische platforms vormen een unieke uitdaging voor de handhaving van artikel 102 VWEU. Hun enorme marktaandelen, netwerkeffecten, en de complexiteit van hun bedrijfsmodellen maken het moeilijk om misbruik te identificeren en aan te pakken. De Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA) beogen dit probleem aan te pakken. De totale omzet van de grootste 5 technologische bedrijven vertegenwoordigt ongeveer 10% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van de EU.

Concentratietoezicht (verordening 139/2004): fusie- en overnamecontrole

De Europese Concentratieverordening (Verordening 139/2004) reguleert concentraties (fusies, overnames, joint ventures) die een bepaalde omzet- en marktaandeeldrempel overschrijden. De Commissie beoordeelt of de concentratie de effectieve mededinging in de EER kan beperken of verhinderen.

Wat is een concentratie? een samengaan van ondernemingen

Een concentratie is het samengaan van twee of meer voorheen onafhankelijke ondernemingen. Dit kan een fusie zijn, waarbij twee bedrijven samengaan, een overname, waarbij een bedrijf een ander bedrijf overneemt, of een joint venture, waarbij bedrijven een gezamenlijke onderneming oprichten. De meldingsplicht hangt af van de omzet en het marktaandeel van de betrokken bedrijven.

Beoordeling van concentraties: een grondige markt analyse

De Commissie voert een grondige analyse uit van de marktstructuur en de concurrentie. Dit omvat de afbakening van de relevante product- en geografische markt, de analyse van de marktconcentratie en de beoordeling van de potentiële concurrentiële effecten van de concentratie.

Casestudies: voorbeelden van goedgekeurde en afgewezen concentraties

[Voeg concrete voorbeelden toe van goedgekeurde en afgewezen concentraties, met vermelding van de sector, de betrokken bedrijven en de uitkomst]. De Commissie kan voorwaarden stellen aan de goedkeuring, zoals het afstoten van bepaalde activa of het sluiten van gedragsverbintenissen.

Remediërende maatregelen: het behouden van concurrentie

Om de goedkeuring van een concentratie te verkrijgen, kunnen bedrijven remediërende maatregelen aanbieden, zoals het afstoten van activa of het aangaan van gedragsverbintenissen. Deze maatregelen zijn bedoeld om de concurrentie te behouden of te herstellen. De Commissie heeft in de afgelopen 5 jaar meer dan 2000 concentraties beoordeeld.

Cross-border aspecten: de rol van nationale autoriteiten

De Europese Commissie speelt een centrale rol bij de beoordeling van concentraties, vooral die met een grensoverschrijdende dimensie. Nationale mededingingsautoriteiten zijn betrokken bij concentraties die zich voornamelijk binnen hun nationale grondgebied afspelen.

Handhaving en sancties: het afdwingen van de regels

De handhaving van het Europees mededingingsrecht wordt uitgevoerd door de Europese Commissie en nationale mededingingsautoriteiten. De Commissie heeft de bevoegdheid om onderzoeken uit te voeren, besluiten te nemen en boetes op te leggen aan ondernemingen die de regels overtreden.

Procedurele aspecten: rechten en verplichtingen

Bedrijven die onderworpen zijn aan een onderzoek hebben recht op verdediging en toegang tot relevante documenten. De procedure is zorgvuldig geregeld om een eerlijke en transparante behandeling te garanderen.

Sancties: boetes en gedragsverboden

Sancties omvatten aanzienlijke boetes, die kunnen oplopen tot 10% van de wereldwijde omzet, en verboden van specifieke gedragingen. De hoogte van de boete wordt bepaald op basis van de ernst van de overtreding en de duur ervan.